Na wąskim przesmyku łączącym dwie północne wyspy Wielkiej Brytanii – Szetlandy, na piasku siedzi skulony nieszczęśliwie wyglądający ptak, ignorując przechodzących obok ludzi. To nowy znak kłopotów, które dopiero niedawno się pojawiły.

Szaro-białe, nakrapiane pióra młodej mewy są poruszane przez wiatr, a ona nie podejmuje żadnych prób zmiany pozycji na wygodniejszą. Z wyczerpującymi mrugnięciami nurkuje i opuszcza dziób w kierunku piasku.

Ta wielka mewa czarnogłowa wyrosłaby na jedną z największych mew, zwiększając swoją dorosłą rozpiętość skrzydeł do ponad pięciu i pół stopy. Ale już nigdy nie wzniesie się nad północnym Atlantykiem.

To samo dotyczy dziesiątek gannetów leżących wzdłuż tej plaży i niezliczonych zwłok na całym archipelagu. Nie da się ich pomylić ze śpiącymi ptakami. Leżą jak upadłe anioły, z głową odchyloną do tyłu, z rozłożonymi skrzydłami, z jednym okiem wpatrzonym w niebo.

Martwe i umierające ptaki, takie jak te, były tym, co jako pierwsze zaalarmowało ludzi o wybuchu w 2022 roku wysoce zjadliwej ptasiej grypy. Znany również jako ptasia grypa, wirus sprawiający, że te ptaki są chore, można prześledzić z fermy gęsi w Chinach w 1996 roku. Od tego czasu wirus zabił miliony sztuk drobiu, a w przeszłości przeszedł śmiertelnie na ludzi. W ubiegłym roku szczep wirusa zmutował i stał się jeszcze bardziej przenoszony. Tegoroczny szczep szczególnie mocno uderza w ptaki morskie (zobacz zdjęcia jak ptasia grypa dotknęła Chiny).

„To ponure” – mówi Kevin Kelly, kierownik szetlandzkiej placówki Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (RSPB), który obserwuje rozwój katastrofy na miejscu.

Nie ma programu eutanazji dla cierpiących ptaków – jest ich zbyt wiele. Mniej więcej co tydzień Kelly przebiera się w pełny sprzęt ochrony osobistej, zbiera i spala do 50 zwłok rozrzuconych wokół śródlądowych zbiorników wodnych, w których żywe ptaki gromadzą się, aby się wykąpać. Uważa on, że te zwłoki mogą przyspieszyć rozprzestrzenianie się wirusa. To niewielki ułamek wszystkich martwych ptaków na wyspach.

Szetlandy widziały jedne z najwcześniejszych ognisk w tym roku w Europie, prawdopodobnie przyniesione przez ptaki wodne migrujące na północ w kierunku ich terenów lęgowych w Arktyce. W ciągu ostatnich kilku miesięcy lista masowych zgonów wśród dzikich gatunków rośnie, w szczególności wśród kolonii lęgowych, w których ptaki gromadzą się w dużych ilościach, od pelikanów dalmatyńskich w Grecji i srok w Holandii, po rybitwy wielkodziobe na jeziorze Michigan w Wisconsin. W lipcu potwierdzono występowanie ptasiej grypy wśród niezwykle dużej liczby osiadłych na mieliźnie, umierających fok u wybrzeży Maine.

„To zdecydowanie kryzys” – mówi Kelly. „Bez wątpienia”.

James Pearce-Higgins, dyrektor ds. nauki w British Trust for Ornithology, zgadza się z tym. „Nie widzieliśmy wcześniej takiego poziomu wpływu na populację”, mówi. „Jest to całkowicie bezprecedensowe”.

Ptaki morskie już zagrożone

Populacje ptaków morskich, które są teraz podcinane przez ptasią grypę, są już zagrożone przez bardzo wiele innych zagrożeń. Uważa się, że ponad połowa wszystkich gatunków ptaków morskich jest w fazie spadku, z połączonymi zagrożeniami zmian klimatycznych, przełowienia ich ofiar, przyłowów w rybołówstwie i nierodzimych drapieżników ssaków jedzących ich jaja i pisklęta, takich jak szczury i koty (Przeczytaj, jak możemy pomóc ptakom morskim przetrwać ocieplający się świat).

Oprócz tego, że ptaki morskie są strażnikami zdrowia oceanu, odgrywają również istotne role w ekosystemach na morzu i lądzie. W swoich odchodach przenoszą niezbędne składniki odżywcze, a jako najlepsi drapieżnicy oceaniczni, wiele gatunków ptaków morskich pomaga regulować resztę sieci pokarmowej.

Tak jak ocean tęskni za rekinami, gdy są one przełowione, tak samo zmniejszające się liczebność ptaków morskich może mieć poważne skutki i prawdopodobnie zaburzyć równowagę ekosystemów, w tym tych, które wspierają główne łowiska.

„Od dawna walimy w bęben, jak wielu obrońców przyrody, o spadku liczebności ptaków morskich i presji, z jaką się spotykają” – mówi Kevin Kelly z RSPB. „To nowa rzecz, której nie było na radarze”. (Dowiedz się, jak plastik szkodzi ptakom morskim).